Kritisch gesprek

Een kritisch gesprek is meer dan afkeuring

Een kritisch gesprek. Van de week luisterde ik een podcast waarin deze woorden voorkwamen. Jasper Rijpma, docent van het jaar, sprak met Lex Bohlmeijer van De Correspondent. Als docent geschiedenis leert hij kinderen ook stapsgewijs sociocratie. Sociocratie kun je leren middels kritische gesprekken. Door kinderen vanaf de brugklas met sociocratie te leren omgaan en het voeren van een kritisch gesprek, is de gedachte dat ze bij het schoolverlaten een goede basis hebben om harmonieus aan gesprekken te kunnen deelnemen.

Bij mij komt dan de vraag op: wat is een kritisch gesprek? Het roept bij mij een negatieve associatie op. Dus tijd voor wiki!

Kritiek, via het Grieks naar het Latijnse criticus, is het beoordelen van daden, werken, uitspraken, maatschappelijke toestand, theorieën. In de engere betekenis van ‘kritiek geven’ bedoelt men er afkeuring mee. Aldus wikipedia.

Er staat niet bij naar wie er kritisch gekeken wordt. In het algemeen wordt er kritiek geleverd naar degene die iets zegt, schrijft of doet. Dat kan naar een individu en zeker ook naar groepen zonder onderscheidt van het individu. Die politieke partij, gelovigen, kampers, hooligans, alternatievelingen of welke groep dan ook worden over een kam geschoren. Zodra je een gelovige, politicus, kamper of voetbalfan individueel spreekt blijkt er een mens achter te zitten en is de afkeuring soms ver te zoeken.

Kritiek

Een kritisch gesprek kun je alleen van mens tot mens doen. Kritiek geven kunnen we allemaal. Het is als het ware met de paplepel ingegeven: (ver)oordelend, mening geven zonder onderzoek naar achtergrond of gedachtengang. Een kritisch gesprek houdt meer in: luisteren, reflectie, naar jezelf kijken en de emotie die bij de kritiek hoorbaar is te onderzoeken. Laat dat nou het moeilijkste zijn wat er is. Zonder kritiek naar jezelf luisteren! Te onderzoeken waar die frustratie, boosheid, verdriet, spanning of onverschilligheid vandaan komt.

In de meeste communities wordt sociocratische besluitvorming, onderdeel van sociocratie, gehanteerd. Iedereen krijgt de kans zijn zegje te doen, er wordt gezamenlijk een besluit genomen en op die manier wordt iedereen gehoord. In tegenstelling tot kritiek hebben heeft niet iedereen sociocratie (regeren door samenwerken) in zijn rugzak zitten. Sociocratie is in mijn optiek gelijk aan kritische gesprekken voeren waarbij niet alleen kritiek wordt gegeven, maar ook ontvangen en zelf onderzoek belangrijk is. Uitdagend dus.

In een kritisch gesprek worden dan ook vragen gesteld die de context van het onderwerp verhelderen. Verhelderende vragen waarop gereageerd kan worden om alle kanten van het onderwerp te belichten. Oók je eigen gedachten.

Leerproces

‘Het duurt toch heel lang voordat een besluit wordt genomen?’ is een veel gehoorde vraag als ik dit benoem in mijn workshop Wonen in een Community – de basis. Dat klopt ten dele. Het duurt langer dan stemmen tellen en de helft plus één te hanteren. Door de verhelderende vragen wordt een ieder gehoord en worden de opmerking en kritiek meegenomen in het onderwerp. Het consent wat er dan is, wordt door iedereen gedragen. Er zit geen lading meer op, wat op de lange duur tijd bespaard. Het besluit wordt breder gedragen.

Voor mij is sociocratie een relatief nieuw (leer)proces. Als kind ben ik het zo niet tegengekomen. Mijn ouders zetten de koers uit, op school was het woord van de docent waar, en in de jeugdclub gold meeste stemmen gelden. Als ik mijn mond open deed, kreeg ik (ongefundeerde) kritiek over mij heen. Als kind, puber en adolescent maakte het me onzeker. Zie ik het dan zo verkeerd? Kritisch leren kijken, ook naar eigen handelen kwam pas later in het stuk ‘persoonlijke ontwikkeling’. Cursussen, boeken, gesprekken, trainingen en doen maakte dat een kritisch gesprek niet alleen meer negatief was.

Sociocratie in een community

Door de podcast die ik beluisterde realiseerde ik me ook dat sociocratie en het voeren van kritische gesprekken een vast onderdeel zou moeten zijn van de opvoeding thuis en op school. Het leren omgaan met kritiek, de reflectie daarvan, het uiten van kritiek, het leren stellen van verhelderende vragen en te leren luisteren en wachten met reageren totdat de emotionele lading eraf is. Ik wou dat ik dit als kind had geleerd. Ik zou willen dat dit een onderdeel is van de opvoeding van ieder kind. Het daadkrachtige enthousiasme van deze docent geeft me hoop dat het op school meer en meer onderwezen wordt.

Kritische gesprekken duren misschien wel langer. De uitkomst is harmonieuzer dan een gesprek als een tenniswedstrijd: het afvangen van elkaars meningen met aan het einde één winnaar en is de sfeer de grote verliezer. In het huidige (politieke) klimaat is een kritisch gesprek met alle ingrediënten vaak ver te zoeken. In kleine kring en in communities is sociocratie prima te doen. Het is een kwestie van leren.

Tja, leren. Soms wil ik gewoon doen of verval ik in oude gewoontes. Dan heeft de emotie de overhand met alle gevolgen van dien. De enige remedie is dan je excuses aanbieden, aan de ander én aan jezelf, en weer doorgaan. Tenslotte kon ik ook niet in één dag lopen, lezen, schrijven of fietsen.

Op jouw gesprekken!

Michaëla Wierdsma
reflector | spreker | auteur | coach

Foto: door Beth Macdonald on Unsplash

PS: er is weer een workshop Wonen in een community – de basis, gepland. Overweeg jij om in een community te wonen of er zelf een op te zetten, ontdek dan het fundament van jou én of dat past bij jouw woonwens.